In de wereld van de topsport maken de kleinste details het verschil. Daarom liep het overgrote deel van de Nederlandse ploeg tijdens de Olympische Winterspelen in Beijing met een lichtbril rond. En die bril heeft een behoorlijk Brabants tintje.
Iedereen die wel eens naar de andere kant van de wereld is gevlogen, kent het gevoel van een jetlag. Doodop om 16.00 uur, klaarwakker om 03.00 uur. Waar de gewone sterveling op reis een paar dagen de tijd neemt (en heeft) om rustig te wennen, wordt er in de topsport anders mee omgegaan. Er moet immers gepresteerd worden op het allerhoogste niveau. Met een jetlag, waar je tot wel 14 dagen last van kan houden, gaat dat moeilijk. Kijk er dus vooral niet raar van op als menig topsporter tijdens de grootste sportevenementen af en toe als een soort sportieve Bono rondloopt. Met een zogeheten lichtbril, waarmee jetlags worden voorkomen en de fysiologische piekprestatie kan worden verschoven. Dit alles dankzij Brabander Toine Schoutens, die zich als ‘lichtdokter’ en onderzoeker onder meer richt op het aanpassen van het slaap-waakritme. Iedereen weet immers: slaap je goed, dan presteer je beter, ben je alerter en voel je je fitter. En in de topsport, de wereld van marginale verschillen, kan het net het verschil maken tussen een medaille of een vierde plaats. Of zoals de legendarische atleet Jesse Owens ooit zei: ‘Het is uiteindelijk de extra moeite die de winnaar van de nummer twee onderscheidt’. Als je er voor zorgt dat je lichaam bij aankomst meteen al gewend is aan de tijdzone, dan kun je snel je normale trainingsschema oppakken.
Beijing 2008
Voor Schoutens begon het sportballetje in 2007 te rollen. Hij – een fervent sportfanaat – werd na meerdere publicaties benaderd door Marcel Wouda en Jacco Verhaeren van de Nederlandse zwemploeg. Tijdens de Olympische Spelen van Beijing (2008, red.) vonden veel zwemfinales in de ochtend plaats. Dat was iets unieks, normaal zwemmen ze finales altijd een stuk later op de dag. Er lagen bovendien veel jetlags in het vooruitzicht. De Nederlandse zwemploeg wilde ervoor zorgen dat de sporters daar zo min mogelijk last van zouden hebben.” Schoutens ging daarom mee op trainingskamp, interviewde een twintigtal zwemmers en onderzocht onder meer hun slaappatronen.
Het uiteindelijke doel: de fysiologische piekprestatie proberen te verschuiven naar het moment van de wedstrijd, zodat ze ‘s ochtends als het écht moet, beter zouden presteren. Een verschuiving van de dagelijkse routine dus. ,,Het beste voorbeeld toen was Maarten van der Weijden, die een race om 10.00 uur zwom. We hebben zijn ritme dusdanig veranderd dat zijn peak-performance moment (het moment op een dag waarop het je het best presteert, red.) een heel stuk vroeger op de dag was dan normaal.”
Kansrijker
Last hebben van een jetlag of nog niet gewend zijn aan een andere tijdzone, maakt immers verschil voor de sportprestatie. Onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen wees uit dat de beste zwemprestaties ‘s middags worden geleverd. In de ochtend gaat het aanmerkelijk langzamer. Het verschil kan oplopen tot bijna vier tienden van een seconde.
Volgens Jacco Verhaeren kun je dankzij de methode, die chrono coaching wordt genoemd, ook veel tijdwinst boeken: ,,De vuistregel in de sport is: voor elk uur tijdverschil, moet je een dag wennen. Als je er voor zorgt dat je lichaam bij aankomst meteen al gewend is aan de tijdzone, dan kun je snel je normale trainingsschema oppakken. Dat is natuurlijk een enorm verschil met wanneer je er niks aan doet, dan moet je nog dagenlang wennen aan de tijdzone.”
"Het gaat in de topsport om de som van de details. Als het allemaal klopt, ben je in staat tot het leveren van de beste prestaties." - Toine Schoutens
Jamaica, de Verenigde Staten en Jumbo-Visma
De methode met de lichtbril, die ook uit begeleiding, op de tijd aangepaste voeding en schema’s bestaat, sloeg aan. Een half uur gebruik maken van het blauwe licht van de bril, zorgt ervoor dat je meer energie krijgt. De oranje glazen blokkeren juist daglicht en zorgen ervoor dat je makkelijker in slaap valt.
Inmiddels maken ruim duizend sporters uit meer dan vijftien landen er gebruik van. Van Belgische wielrenners tot aan Zwitserse zwemmers en van de ploeg rondom Rana Reider (de oud-trainer van Dafne Schippers) tot aan atletiekgrootmachten als Jamaica en de Verenigde Staten. Ook Nederlandse ploegen als Jumbo-Visma en Reggeborgh werken met de lichtbril. Schoutens oogt vereerd: ,,Het klinkt allemaal bijna te mooi om waar te zijn.”
De Brabander denkt dat misschien wel driekwart van de Nederlandse Olympiërs tijdens de afgelopen Winterspelen de bril – uitgerust met lichttherapie – heeft gebruikt. ,,Er verschenen wat leuke Instagram-filmpjes van onder meer Suzanne Schulting die de lichtbril droeg. Het is echt leuk om te zien dat het wordt gebruikt.”
Iemand die bewees dat je wereldprestaties kan leveren met de hulp van de lichtbril, is Victor Campenaerts. De Belgische wielrenner verbeterde in 2019 het werelduurrecord en werd in aanloop naar die poging nadrukkelijk begeleid door Schoutens.
,,Het record werd op 1900 meter hoogte in Mexico verbeterd, in een grote wielerhal met een licht doorschijnend dak. Uiteindelijk is berekend dat de race het best om 11.00 uur verreden kon worden, vanwege de temperatuur en luchtweerstand. Alleen, zijn piekmoment lag in de namiddag. We hebben daarom twee weken voor de race stap voor stap zijn hele ritme met vijf uur vervroegd. Het hele team stond uiteindelijk om 03.00 uur op en ging elke avond om 19.00 of 20.00 uur naar bed. Victor vertelde achteraf dat het hem ontzettend heeft geholpen, omdat hij merkte dat hij zich maximaal kon inspannen. Dat zijn de mooie projecten.”
"Als jij een jetlag in je knieën hebt, kun je simpelweg niet de beste prestatie leveren." - Toine Schoutens
Volgens Verhaeren is het moeilijk om precies te zeggen hoeveel effect de bril en chrono coaching hebben op de sportprestatie. ,,Ik zeg altijd: je raakt niet in vorm door alleen een bril op te zetten. Was dat maar zo. Maar, als je goed in topvorm bent, dan kun je dankzij chrono coaching ook in een andere tijdzone die topvorm laten zien.”
Schoutens: ,,Het gaat in de topsport om de som van de details. Als het allemaal klopt, ben je in staat tot het leveren van de beste prestaties. Als jij een jetlag in je knieën hebt, kun je simpelweg niet de beste prestatie leveren. Dat kan gewoon niet. Je biologische klok dicteert dan aan je dat je naar bed moet, in plaats van aan een finale meedoen.”
Als het aan het duo ligt, wordt de bril ook grootschalig ingezet in andere sectoren. Dat gebeurt al in onder meer de zorg, de politie en bij defensie. In meer dan 35 ziekenhuizen andere zorgvoorzieningen wordt chrono coaching ingezet om de slaap van artsen en verpleegkundigen te verschuiven en verbeteren. DJ Giel Beelen werd in 2014 door Schoutens bijgestaan tijdens zijn succesvolle recordpoging non-stop radiomaken. ,,De kennis die we in de sport opdoen, proberen we te vertalen voor de gewone sterveling”, aldus Schoutens.
Discipline
Al is dat volgens de onderzoeker nog niet zo makkelijk. ,,Discipline is heel belangrijk. Stel, je wilt je ritme verschuiven, maar hebt ‘s avonds ergens een feestje. Als je dat toch even meepikt, dan ben je niet goed voorbereid. Die ene dag zorgt ervoor dat het ritme niet meer optimaal is. Topsporters doen er alles aan om beter te worden en op hun allerbest te zijn wanneer ze moeten presteren. Zij krijgen ze allerbeste begeleiding. Bij bijvoorbeeld zorgmedewerkers zit dat toch allemaal wat anders in elkaar.”
Uiteraard heeft Schoutens ook nog in de sport dromen. ,,Ik zou wel met een sporter zoals Max Verstappen willen werken, want die zal wellicht ook last hebben van jetlags, net als zijn crew. En die machines en apparaten waarmee hij werkt en dat hele team om hem heen, dat is toch fantastisch?”